2.0
PENGENALAN
Satu litar penukar AU-AT
menukarkan arus-ulangalik (AU) kepada arus- terus (AT) atau lebih
dikenali sebagai penerusan. Voltan dan kuasa keluaran daripada litar penerus
boleh dikawal dengan cara mengawal pensuisan peranti- peranti separuh-pengalir
di dalam litar tersebut. Litar penerus
boleh dibahagikan kepada 3 jenis iaitu; Penerus Tak Terkawal, Penerus Separuh
Terkawal dan Penerus Terkawal.
Di dalam unit ini, kita akan membincangkan ketiga-tiga
jenis litar penerus tersebut di dalam konteks litar satu fasa dan tiga fasa.
Litar Penerus Tak Terkawal hanya menggunakan diod sahaja manakala Penerus
Terkawal menggunakan tiristor sahaja. Perbezaan fungsinya ialah
diod mengkonduksikan arus apabila dipincang depan manakala tiristor yang
dipincang depan boleh dikawal pengkonduksiannya melalui picuan pada pintu.
Penerus tak terkawal akan membekalkan keluaran yang tetap untuk suatu masukan
arus-ulangalik. Penerus Separuh Terkawal menggunakan kombinasi diod dan
tiristor. Kedua-dua Penerus Terkawal
dan Separuh Terkawal membenarkan pelarasan voltan keluaran dengan pengawalan
sudut picuan di mana tiristor tersebut akan dihidupkan.
2.1
LITAR SATU FASA
Di dalam litar penerus satu-fasa, masukannya ialah
bekalan AU satu-fasa. Litar yang menggunakan diod membekalkan voltan keluaran
AT yang tetap manakala litar yang menggunakan peranti pensuisan terkawal
seperti tiristor membekalkan voltan keluaran yang berubah.
2.1.1
Litar Penerus Tak Terkawal Separuh Gelombang Dengan
Beban Rintangan Tulin
Satu litar penerus tak terkawal separuh gelombang dengan beban
rintangan tulin adalah ditunjukkan dalam rajah 2.1 di bawah.voltan masukan
ialah gelombang sinus seperti yang ditunjukkan
dalam rajah 2.1(b). Semasa separuh kitar positif, iaitu
0<w t<p, diod mengkonduksi
dan berkelakuan seperti satu suis tertutup (dengan beranggapan diod adalah
unggul) menyambungkan bekalan kepada beban (i.e. vo = v). Arus beban ialah io = vo/R, dan disebabkan R adalah tetap, maka io dan vo mempunyai gelombang yang
sama [rujuk rajah 2.1(b)]. Pada masa separuh kitar negatif, diod berkelakuan
seperti satu suis terbuka dan tidak mengkonduksikan sebarang arus.
Rajah 2.1 : Litar Penerus Tak Terkawal Separuh
Gelombang
dengan beban tulin (a)
Litar. (b) Gelombang.
2.1.1 Litar Penerus Tak Terkawal Separuh Gelombang Dengan
Beban Berinduktif
Satu litar penerus tak terkawal separuh gelombang
dengan beban rintangan berinduktif adalah ditunjukkan dalam rajah 2.2(a) di
bawah dan gelombang yang berkenaan di tunjukkan dalan rajah 2.2(b). Boleh
diperhatikan bahawa arus beban bukan sahaja mengalir semasa separuh kitar
positif voltan masukan tetapi juga mengalir pada
sebahagian daripada
Rajah 2.2
: Litar Penerus Tak Terkawal Separuh Gelombang
dengan beban berinduktif
(a) Litar. (b) Gelombang.
2.1.1 Litar Penerus Tak Terkawal Separuh Gelombang Dengan
Beban Berinduktif dan Diod Beroda Bebas
Litar di dalam rajah 2.2 yang mengandungi beban berinduktif dikatakan
tidak mempunyai arus yang berterusan dan mengandungi riak yang tinggi. Arus beban yang berterusan boleh dicapai
dengan menambahkan satu diod melintangi beban seperti yang ditunjukkan dalam
rajah 2.3(a). Diod ini menghalang penyongsangan voltan pada beban semasa separuh kitar negatif bekalan masukan.
Apabila diod D1 berhenti
berkendali pada sifar volt, diod Df
membekalkan laluan alternatif seperti yang ditunjukkan oleh
gelombang pada rajah 2.3(b). Nilai voltan keluaran adalah separuh kitar positif
daripada voltan masukan sinus. Nilai voltan purata diberikan oleh:
Rajah 2.3 : Litar Penerus Tak Terkawal Separuh
Gelombang dengan beban
berinduktif dan diod beroda
bebas. (a) Litar. (b) Gelombang.
2.1.1
Litar Penerus Tak Terkawal
Gelombang Penuh
Satu litar penerus tak terkawal gelombang penuh adalah ditunjukkan
dalam rajah 2.4(a) dan 2.4(b) di bawah dan gelombang yang berkenaan di
tunjukkan dalan rajah 2.4(c). Kedua-dua litar juga dikenali sebagai Litar
Penerus Gelombang Penuh jenis Tetimbang. Akan tetapi boleh dilihat bahawa
penggunaan dua diod hanya dibenarkan
sekiranya satu pengubah sadap tengah digunakan. Untuk mendapatkan voltan
keluaran yang sama nilainya, setiap gegelung sekunder untuk pengubah sadap
tengah mesti memiliki kadaran voltan ppgd (voltan purata punca ganda dua) sama
seperti pada satu gegelung sekunder pada pengubah di dalam rajah 2.4(a). Nilai voltan purata yang
dihasilkan ialah:
Rajah 2.4 :
Litar Penerus Tak Terkawal Gelombang Penuh (a)Litar dengan empat diod penerus
(b) Litar dengan dua diod penerus (c)
Gelombang
2.1.1
Litar Penerus Separuh Terkawal Gelombang Penuh
Satu litar penerus separuh terkawal boleh digunakan
untuk mengawal kelajuan untuk satu motor AT mengandungi kombinasi diod dan
tiristor. Satu litar penerus yang mengandungi kombinasi dua tiristor dan tiga
diod ditunjukkan dalam rajah 2.5(a). Tiristor S1 dan S2 dipicu
pada a dan p + a, masing-masing, seperti yang ditunjukkan dalam rajah 2.5(b).
Beban motor adalah disambungkan kepada bekalan masukan pada selang a < w
t < p
menerusi S1 dan D2, dan
voltan keluaran vo
adalah sama dengan bekalan masukan v. Selepas p, vo berkecenderungan untuk menyongsang disebabkan
pertukaran polariti bekalan. Apabila vo berkecenderungan untuk
menyongsang, diod DFW (diod
beroda bebas) menjadi pincang depan dan mengkonduksi. Arus keluaran io, yang mengalir daripada bekalan menerusi S1 dipindahkan kepada
DFW. Terminal keluaran dilitar-pintaskan menerusi
diod beroda bebas pada selang p < w t <
(p + a), menyebabkan
vo = 0.
Pada w t = p
+ a, S2 dipicu dan ia
mengambil alih arus beban Io daripada DFW. Arus beban sekarang mengalir
menerusi S2 dan D1, menyebabkan vo = - v. Pada w t = 2p, DFW menjadi pincang
depan semula dan mengambil alih arus beban daripada S2. Proses tersebut berulang- ulang. Gelombang
untuk voltan dan arus keluaran juga ditunjukkan dalam rajah 2.5(b).
Rajah 2.5 : Litar Penerus Separuh Terkawal
Gelombang Penuh
dengan beban motor. (a)
Litar. (b) Gelombang.
2.1.1 Litar Penerus Terkawal Separuh Gelombang dengan beban rintangan tulin
Satu litar penerus terkawal yang mengandungi hanya
satu tiristor dan satu beban rintangan tulin ditunjukkan dalam rajah 2.6(a).
Tiristor dipincang depan semasa selang 0
< w t < p, 2p < w
t < 3p, dan seterusnya. Satu denyut picuan
dibekalkan pada sudut a seperti yang
ditunjukkan dalam rajah 2.6(b). Sudut ini dikenali sebagai sudut picuan untuk
tiristor. Arus untuk tiristor menjadi sifar pada w
t = p, 3p, dan seterusnya dan tiristor mengkonduksi daripada a sehingga p, 2p+a sehingga 3p,
dan seterusnya. Pada selang masa di mana tiristor mengkonduksi, voltan beban
adalah sama dengan voltan bekalan, vo = v. Nilai purata voltan beban ialah
Rajah 2.6
: Litar Penerus Terkawal Separuh Gelombang dengan beban rintangan tulin (a)
Litar. (b) Gelombang.
Sudut picuan a boleh diubah
daripada sifar sehingga p, yang mana ia
akan mengubah voltan keluaran. Perhatikan bahawa pada masa a = 0, Vo = Ö2 Vp/p, di mana ia adalah sama dengan voltan
keluaran yang diperolehi daripada litar penerus tak terkawal separuh gelombang
yang menggunakan satu diod sahaja. Ini bermakna sekiranya tiristor dipicu
pada a = 0, maka litar penerus
ini berkelakuan seperti satu litar penerus yang menggunakan diod sahaja. Maka
ini menjadi satu rujukan kepada sudut picuan untuk mendapatkan voltan keluaran
yang paling tinggi.
2.1.1
Litar Penerus Terkawal Separuh Gelombang dengan beban berinduktif
Kebanyakan beban yang praktikal mempunyai rintangan (R) dan
aruhan (L). Sebagai contoh satu
angker untuk beban motor AT mempunyai rintangan dan aruhan. Manakala litar
medan untuk satu motor AT mempunyai aruhan yang tinggi. Satu litar penerus
terkawal menggunakan tiristor dengan beban berinduktif ditunjukkan dalam rajah
2.7(a). Tiristor dipicu pada sudut a, bermaksud ia mula
berkendali pada wt = a. Aruhan yang terdapat
pada beban memaksa arus untuk mengekor voltan dan menyebabkan arus berkurangan
kepada sifar pada w t = b
berbanding dengan w t = p
yang sepatutnya apabila beban adalah rintangan tulin. Gelombang arus dan voltan
keluaran ditunjukkan dalam rajah 2.7(b). Pada selang masa pengkonduksian (a sehingga b),
vo = v.
Rajah 2.7
: Litar Penerus Terkawal Separuh Gelombang dengan beban berinduktif (a) Litar.
(b) Gelombang.
2.1.1 Litar Penerus Terkawal Gelombang Penuh dengan beban
rintangan tulin
Gelombang untuk arus beban dan voltan beban di dalam
litar penerus terkawal yang menggunakan satu tiristor sahaja mengandungi riak
yang agak besar. Maka litar tersebut adalah tidak sesuai untuk tujuan
pengawalan kelajuan motor AT. Satu litar penerus terkawal gelombang penuh
seperti yang ditunjukkan dalam rajah 2.8(a), yang mengandungi empat tiristor (S1 hingga S4) biasanya digunakan untuk
tujuan pengawalan kelajuan motor AT.
Tiristor S1 dan
S2 dipincang depan
pada separuh kitar positif voltan masukan, dan tiristor S3 dan S4 dipincang depan
pada separuh kitar negatif voltan masukan.
Katakan S1 dan S2 dipicu pada sudut a. Pada
selang masa pengkonduksian S1 dan S2, voltan keluaran adalah sama dengan voltan masukan, vo = v. Arus beban io = vo/R mempunyai gelombang yang sama dengan voltan keluaran vo. Maka arus yang melalui S1 dan S2 menjadi sifar pada w t = p, dan ia dimatikan. Tiristor S3 dan S4 dipicu pada p + a. Pada selang masa pengkonduksian, bekalan masukan disambungkan kepada beban dan vo = -v. Arus yang melalui S3 dan S4 menjadi sifar pada w t = 2p dan ia dimatikan. Tiristor S1 dan S2 dipicu lagi pada w t = 2p + a dan S3 serta S4 dipicu lagi pada w t = 3p + a, dan proses ini berulang-ulang. Gelombang voltan keluaran yang terhasil ditunjukkan dalam rajah 2.8(b).
Rajah 2.8
: Litar Penerus Terkawal Gelombang Penuh dengan beban rintangan tulin. (a)
Litar. (b) Gelombang.
2.1.1
Litar Penerus Terkawal
Gelombang Penuh dengan beban berinduktif
Satu litar penerus terkawal gelombang penuh dengan
beban motor ditunjukkan dalam rajah 2.9(a). Arus motor io mengalir
daripada bekalan melalui S1 dan
S2 untuk separuh kitar
dan melalui S3 dan S4 pada separuh kitar yang seterusnya.
Seperti yang ditunjukkan dalam rajah 2.9(b), tiristor S1 dan S2 mengalirkan arus pada selang masa a < w
t < (p + a) dan
menyambungkan bekalan kepada motor (vo
= v). Pada p + a, tiristor S3 dan S4 dipicu. Voltan
bekalan muncul segera pada tiristor S1 dan
S2
sebagai voltan pincang songsang dan mematikannya. Arus motor
yangmengalir melalui S1 dan S2 dipindahkan kepada S3 dan S4.
Tiristor S3 dan S4 mengalirkan arus motor pada selang masa
p + a
< w t < 2p + a dan
menyambungkan motor kepada bekalan (vo =
-v). Di dalam rajah 2.9(c), gelombang voltan dan
arus ditunjukkan pada a < 90°. Daripada gelombang voltan keluaran, boleh
dikira nilai purata voltan ialah
Rajah 2.9 :
Litar Penerus Terkawal Gelombang Penuh dengan beban berinduktif. (a) Litar. (b)
Gelombang.
2.1
LITAR TIGA FASA
Untuk aplikasi kuasa tinggi, beberapa kilawatt ke
atas, adalah lebih sesuai untuk menggunakan litar penerus tiga-fasa. Litar
penerus tiga-fasa membekalkan gelombang voltan keluaran yang lebih baik.
2.2.1
Litar Penerus Terkawal Gelombang Penuh
Tiga-Fasa
Satu litar penerus terkawal gelombang penuh
tiga-fasa menggunakan enam tiristor,
seperti yang ditunjukkan dalam rajah 2.10(a). Litar ini merupakan litar penerus
terkawal yang paling biasa digunakan.
Tiristor S1, S3 dan S5 dipicu pada separuh kitar positif voltan fasa bekalan di mana ia disambungkan, dan tiristor S2, S4 dan S6 pula dipicu pada separuh kitar negatif voltan fasa bekalan. Rujukan untuk sudut picuan ialah titik persilangan di antara voltan-voltan fasa. Ketika mana suatu tiristor dipicu ditandakan di dalam rajah 5.10b untuk a = 30°. Dengan menggangap arus keluaran io adalah berterusan dan tidak mengandungi riak seperti yang ditunjukkan dalam rajah 2.10(b). Pada w t = p/6 + a, S1 dihidupkan. Sebelum itu S6 telah dihidupkan. Maka pada selang masa (p/6 + a) < w t < (p/6 + a + p/3), tiristor S1 dan S6 mengkonduksikan arus keluaran dan terminal motor disambungkan kepada fasa A dan fasa B, menyebabkan voltan keluaran vo = vAB = vAN – vBN. Voltan keluaran vo, ialah jarak diantara sampul voltan fasa vAN dan vBN, seperti yang ditunjukkan oleh anak panah dalam rajah 2.10(b). Pada w t = p/6 + a + p/3, tiristor S2 dipicu dan dengan segera voltan vCB muncul melintangi S6 menyebabkannya dipincang songsang dan dimatikan. Arus pada S6 dipindahkan kepada S2. Terminal motor disambungkan kepada fasa A melalui S1 dan fasa C melalui S2 menjadikan vo = vAC. Proses ini berulang setiap 60° di mana satu tiristor dipicu. Perhatikan bahawa tiristor dinomborkan mengikut turutan di mana ia dipicu. Setiap tiristor akan mengkonduksi untuk 120° dalam satu kitar. Nilai purata untuk voltan keluaran ialah:
No comments:
Post a Comment